Trong khu vườn quản trị mà tôi đã chăm sóc hơn 15 năm qua, tôi nhận ra một sự thật thường bị lãng quên: Chúng ta, những người mang danh "lãnh đạo", thường tự nhận mình là những người làm vườn, nhưng lại hành động như những giám khảo của một cuộc thi tìm kiếm tài năng.

Chúng ta mải mê tìm kiếm "bông hoa hoàn hảo" - một nhân viên không có bất kỳ khuyết điểm nào. Chúng ta soi xét từng chiếc lá, đo đếm từng cánh hoa, và vội vã loại bỏ bất kỳ "cây gai" nào xuất hiện trong khu vườn của mình. Chúng ta nói rằng "nhân vô thập toàn", nhưng trong thâm tâm, chúng ta lại không ngừng "cầu toàn" một cách cực đoan.

Triết lý "Chính đạo trị doanh" mà tôi theo đuổi, triết lý đã đưa tôi rời khỏi phòng họp C-level để đứng chung một ca máy với những người anh em công nhân, đã dạy tôi điều ngược lại. Người làm vườn chân chính không loại bỏ cây gai. Ông ấy hiểu rằng cây có gai là để tự bảo vệ mình. Ông ấy tìm cách trồng nó đúng chỗ, để nó có thể nở ra những bông hoa rực rỡ nhất mà không làm tổn thương ai.

Đây chính là trái tim của thuật dụng nhân: Không phải là tìm kiếm sự hoàn hảo, mà là thấu hiểu và sắp đặt sự không hoàn hảo một cách hoàn hảo.

Mỗi con người, đều là một tảng băng trôi.

Xã hội và những nhà quản trị truyền thống chỉ nhìn vào 30% nổi trên mặt nước - đó là những "khuyết điểm" mà họ nhìn thấy: sự nóng nảy, tính đa nghi, quá khứ tù tội, hay một vết xăm hằn trên cánh tay. Họ vội vã dán nhãn: "Lý Quỳ", "kẻ bất hảo", "người không đáng tin".

Nhưng với triết lý của chúng ta, với tư cách là một người lãnh đạo ẩn danh, tôi có một đặc ân. Khi tôi đứng bên cạnh một người anh em công nhân, vai trò không phải là "sếp" mà là "bạn", tôi không chỉ thấy 30% đó, tôi thấy 70% chìm sâu dưới làn nước.

Tôi thấy được lý do của sự nóng nảy: có thể đó là sự dồn nén của một tâm hồn khao khát công lý nhưng bất lực. Tôi thấy được nguồn cơn của sự "mưu mẹo": có thể đó là trí thông minh phải oằn mình để sinh tồn trong một môi trường khắc nghiệt. Tôi thấy được nỗi đau đằng sau một "vết nhơ" quá khứ: có thể đó là một bài học đắt giá đã tôi luyện nên một ý chí sắt đá và một lòng trắc ẩn sâu sắc, và cả chính bản thân tôi cũng đã từng tồn tại trong môi trường đó khi còn “công tác” tại cảng quận 4, phố đi bộ Bùi Viện….

Những nhà lãnh đạo thời nay thất bại không phải vì họ thiếu kỹ năng, họ thất bại vì họ lười biếng trong việc thấu hiểu. Họ muốn một công thức, một quy trình "check-list" để đánh giá con người. Nhưng con người thì không thể được "check-list", con người chỉ có thể được cảm và thấu.

Đó là lý do tôi chọn cách "ẩn mình". Khi tôi đến thăm nhà một nhân viên đang ốm, không phải với tư cách một "lãnh đạo" ban phát ân huệ, mà như một người "em" trong xóm mang cho ông anh cân đường hộp sữa, tôi thấy được môi trường sống của họ, thấy được gánh nặng trên vai họ. Khi đó, sự "chậm chạp" của anh ta trong công việc không còn là "lười biếng", mà là sự mệt mỏi của một người cha đang thức trắng đêm chăm con nhỏ.

Hiểu được 70% tảng băng chìm đó, chúng ta mới bắt đầu có thể "dụng nhân".

Không có nơi nào dạy ta về thuật dụng nhân từ những kẻ "bất hảo" hay hơn Thủy Hử. Tống Giang không phải là người tài nhất. Ông ta không dũng mãnh như Võ Tòng, không trí tuệ như Ngô Dụng, không giàu có như Sài Tiến. Nhưng ông ta là người lãnh đạo vĩ đại nhất, vì ông ta là một nhà "biện chứng" thiên tài.

Hãy nhìn vào hai "khuyết điểm" lớn nhất mà bất kỳ bộ phận HR nào ngày nay cũng sẽ loại bỏ ngay lập Kỷ luật:

- Lý Quỳ (Hắc Toàn Phong): Khuyết điểm của anh ta là gì? Nóng nảy, thô lỗ, cộc cằn, hành động trước khi suy nghĩ, là một "cục nợ" về kiểm soát cảm xúc. Nếu là một nhà quản trị thông thường, họ sẽ cố gắng "sửa" Lý Quỳ, bắt anh ta đi học lớp "thiền" hoặc "quản lý cơn giận". Nhưng Tống Giang thì không. Ông biết "cái xấu" đó, khi đặt sai chỗ, là sự phá hoại. Nhưng khi đặt đúng chỗ, nó chính là sự dũng mãnh và lòng trung thành tuyệt đối. Khi Lý Quỳ vung búa, không phải vì anh ta giận, mà vì anh ta thương người huynh đệ của mình. Tống Giang không dập tắt ngọn lửa đó; ông chỉ hướng nó về phía kẻ thù, thay vì hướng vào anh em.

- Ngô Dụng (Trí Đa Tinh): Khuyết điểm của anh ta là gì? "Trí" của ông ta quá "đa". Ông ta mưu mẹo, đôi khi thủ đoạn, "vô đạo đức" trong mắt người đời (như việc lừa Châu Đồng lên Lương Sơn). Ông ta là kiểu người mà các công ty hiện đại sợ hãi sẽ "đâm sau lưng" hoặc "chơi chính trị". Nhưng Tống Giang hiểu rằng, cái "mưu mẹo" đó, khi dùng để hại anh em, là tội ác. Nhưng khi dùng để cứu anh em, để chống lại một triều đình thối nát, nó là trí tuệ và khả năng giải quyết vấn đề phi thường.

Thuật dụng nhân của Tống Giang, cũng là thuật "Chính đạo trị doanh" của chúng ta, không phải là cố gắng bẻ gãy những cái gai. Mà là nhận ra rằng:

- Người nóng nảy có thể là người giàu đam mê nhất.

- Người quá cẩn trọng có thể là người tỉ mỉ nhất.

- Người hay hoài nghi có thể là người có tầm nhìn rủi ro tốt nhất.

- Người có quá khứ "xấu" có thể là người kiên định nhất với "hiện tại tốt".

Việc của nhà lãnh đạo không phải là tìm những người hoàn hảo, mà là tạo ra một "bản giao hưởng" từ những nốt nhạc tưởng chừng như lạc điệu.

Lịch sử thường mô tả Tào Tháo là kẻ gian hùng, nhưng trên phương diện dụng nhân, ông là một bậc thầy của "Nhân Vô Thập Toàn". Khi triều đình nhà Hán còn đang loay hoay với tiêu chuẩn "Đức trị" (chỉ dùng người có đức hạnh), Tào Tháo đã ban "cầu hiền lệnh", tuyên bố rõ ràng: "Kẻ nào có tài, dù là bất nhân, bất hiếu, ta đều dùng".

Ông đã phá vỡ rào cản thông thường. Ông không quan tâm quá khứ của bạn, miễn là hiện tại bạn có ích cho đại nghiệp của ông. Khi Hứa Du (một mưu sĩ của Viên Thiệu) đến hàng, trong khi các tướng khác còn nghi ngờ, Tào Tháo đã chân không chạy ra đón tiếp, và hoàn toàn tin tưởng vào kế hoạch của Hứa Du, dẫn đến chiến thắng Quan Độ thay đổi lịch sử. Đó chính là tinh thần: "Đã dùng thì phải tin, nếu không tin thì đừng dùng".

Hán Cao Tổ Lưu Bang là một ví dụ còn rõ nét hơn. Ông không giấu giếm khuyết điểm của mình. Ông công khai thừa nhận: "Phàm việc bày mưu tính kế trong màn trướng, quyết định sự thắng lợi ở ngoài ngàn dặm, thì ta không bằng Trương Lương. Trị nước nhà, vỗ yên dân chúng, vận tải lương thực không gián đoạn, thì ta không bằng Tiêu Hà. Nắm trong tay trăm vạn quân, đã đánh là thắng, đã lấy là được, thì ta không bằng Hàn Tín."

Nhưng, ông nói: "Cả ba người này đều là hào kiệt, mà ta dùng được họ, đó là lý do ta lấy được thiên hạ."

Lưu Bang đã dùng những con người "bất hảo" và "bất toàn" thế nào?

- Hàn Tín: Một kẻ từng chịu nhục chui qua háng người khác, kiêu ngạo, và cuối cùng có mưu phản. Nhưng Lưu Bang, qua lời Tiêu Hà, đã nhận ra ông là "quốc sĩ có một không hai" và trao cho ông binh quyền lớn nhất.

- Tiêu Hà: Một vị quan hành chính "hoàn hảo"? Không. Ông cũng có "khuyết điểm". Ông quá cẩn thận, đến mức tự "bôi nhọ" mình để làm giảm bớt sự nghi kỵ của Lưu Bang.

- Trần Bình: Nổi tiếng là người "mưu lẹo", thậm chí bị tố cáo là lấy hối lộ và tư thông với chị dâu. Nhưng Lưu Bang vẫn dùng, vì ông cần cái "mưu" đó.

Bài học là gì? Một nhà lãnh đạo vĩ đại không phải là người hoàn hảo. Họ là người biết chấp nhận sự không hoàn hảo của bản thân, để có thể bao dung cho sự không hoàn hảo của người khác.

Bạn nghĩ rằng thời nay người ta đã văn minh hơn nên không còn thành kiến? Không đâu. Chúng ta chỉ thay thế thành kiến "bất nhân, bất hiếu" bằng thành kiến "không bằng cấp", "có tiền án tiền sự", "nhảy việc nhiều".

- Bill Gates: Nếu một nhà tuyển dụng cứng nhắc chỉ nhìn vào "bằng cấp", họ đã bỏ lỡ Bill Gates - một người bỏ học Harvard. Khuyết điểm "thiếu bằng cấp" lại ẩn chứa ưu điểm "tư duy đột phá, không bị giới hạn bởi giáo điều".

- Pangdonglai (Trung Quốc): Gần đây, chủ tịch của chuỗi siêu thị Pangdonglai, ông Yu Donglai, đã gây bão khi công khai tuyển dụng những người có tiền án, tiền sự. Ông nói một câu mà tôi (với tư cách một nhà quản trị) vô cùng tâm đắc: "Họ đã phải trả giá đủ cho những sai lầm trong quá khứ rồi". Đây không phải là lòng thương hại, đây là thuật dụng nhân. Ông hiểu rằng những người đã từng vấp ngã, khi được trao cơ hội, họ sẽ là những người trân trọng "ngôi nhà" của mình nhất.

- Fresh n' Lean (Hoa Kỳ): Nữ CEO trẻ tuổi Laureen Asseo cũng làm điều tương tự. Cô nhận ra rằng 70 triệu người Mỹ có tiền án tiền sự. Việc "nói không với tệ nạn" một cách máy móc đang lãng phí một nguồn nhân lực khổng lồ. Cô đã tuyển dụng họ, và nhận lại được sự trung thành và một đội ngũ chăm chỉ mà người khác không thấy.

Đó chính là "Chính đạo trị doanh" trong hành động. Nó là việc nhìn thấy con người, chứ không phải "hồ sơ nhân sự".

Từ những kinh nghiệm đúc kết khi đứng trong nhà máy, khi cùng ăn bữa cơm công nhân, tôi xin được chia sẻ lại những điều cốt lõi mà bản thân tôi đã tin tưởng, nhưng được viết lại bằng ngôn từ của một người làm vườn:

- Đừng làm giám khảo, hãy làm người làm vườn: Giám khảo tìm lỗi sai, người làm vườn tìm tiềm năng. Đừng vội "đánh giá cứng nhắc" khi thấy một cái gai. Hãy tự hỏi: "Cây gai này cần loại đất gì, cần bao nhiêu nắng, để có thể nở hoa?"

- Tìm kiếm sự bổ sung, không phải sự sao chép: Đừng cố xây dựng một đội ngũ toàn những "bản sao" hoàn hảo của bạn. Hãy "xây dựng đội ngũ với những người có điểm mạnh và điểm yếu khác nhau để bổ sung". Một dàn nhạc chỉ toàn violin không thể tạo nên một bản giao hưởng. Bạn cần cả tiếng trống (Lý Quỳ) và tiếng sáo (Ngô Dụng).

- Trao đúng chìa khóa, mở đúng ổ khóa: "Giao những công việc phù hợp với năng lực và đam mê" chính là như vậy. Đừng bắt Lý Quỳ phải ngồi soạn thảo chiến lược, và cũng đừng bắt Ngô Dụng phải ra trận tiền. Khi bạn quan sát họ lúc bạn "ẩn danh", bạn sẽ biết chính xác ổ khóa của họ nằm ở đâu.

- Xây dựng "Ngôi nhà", không phải "Công sở": Triết lý của chúng ta là "xem nhân viên như người nhà". Điều này phải được thể hiện qua việc "xây dựng văn hóa chấp nhận sự khác biệt". Một "ngôi nhà" là nơi bạn có thể là chính mình mà không bị phán xét. Một công sở là nơi bạn phải đeo mặt nạ. Khi họ cảm thấy đây là nhà, họ sẽ bảo vệ nó bằng cả trái tim, giống như Lý Quỳ bảo vệ Tống Giang.

- Tập trung vào "quả ngọt", không phải cái "lá sâu": "Tập trung vào kết quả, không chỉ quá trình". Đôi khi, những cách làm "không chính thống" của Ngô Dụng lại mang về kết quả tuyệt vời. Hãy cho họ không gian để sáng tạo. Hãy đánh giá họ bằng thành quả họ cống hiến, chứ không phải bằng sự tuân thủ quy trình một cách máy móc.

Lời kết

Câu chuyện về 108 vị anh hùng Lương Sơn Bạc, những kẻ "bất hảo" trong mắt triều đình, đã dạy chúng ta một bài học vĩnh cửu về thuật dụng nhân.

Một nhà lãnh đạo theo "Chính đạo trị doanh" không phải là người đi tìm những viên ngọc đã được mài giũa sáng bóng. Công việc của chúng ta, công việc của tôi khi đứng bên cạnh những người anh em của mình, là nhận ra viên ngọc quý khi nó còn đang là một "viên ngọc thô", còn lấm bẩn bùn đất.

Nhiệm vụ của chúng ta là kiên nhẫn rửa sạch lớp bùn (sự thấu hiểu), dùng sự chân thành để làm ấm (sự quan tâm), và đặt nó vào đúng vị trí để nó tự tỏa sáng (thuật dụng nhân).

Hãy từ bỏ tư duy phiến diện của một giám khảo. Hãy đón nhận con mắt biện chứng của một người làm vườn. Hãy nhớ rằng, "vàng thật không sợ lửa", và đôi khi, những "viên ngọc" quý giá nhất lại được tìm thấy ở những nơi không ai ngờ tới.