Bạn có thể là một vị vua, một nhà cải cách, hay một lãnh đạo doanh nghiệp. Bạn có thể mang trong mình một trái tim nóng hổi, một "tâm" mưu cầu lợi ích cho muôn dân, cho nhân sự. Nhưng điều đó không đảm bảo rằng bạn sẽ nhận lại những đóa hoa hồng. Thường xuyên hơn, thứ bạn nhận được là những mũi gai của thị phi, những lời đàm tiếu, và sự trách móc não nề từ chính những người bạn đang cố gắng phụng sự.

Câu hỏi day dứt mà chúng ta, những người đi theo con đường "chính đạo", phải đối mặt không phải là liệu thị phi có xảy ra hay không mà câu hỏi là: Khi nó xảy ra, chúng ta đối diện với nó như thế nào?

Và đáng sợ hơn, chúng ta xử lý ra sao khi những lời trách móc ấy lại đến từ những người dường như không thể thấu hiểu, những người mà chúng ta gọi là "con vẹt học nói"?

Lịch sử châu Á, đặc biệt là lịch sử mà tôi đã dành thời gian nghiên cứu, chứa đầy những bi kịch của tầm nhìn.

Hãy nhìn lại Thương Ưởng ở nước Tần. Ông mang trong mình một tầm nhìn vĩ đại, một khao khát chấn hưng đất nước. Nhưng pháp trị của ông quá nghiêm khắc, đi trước thời đại quá xa, nó xé toạc tấm vải an toàn hàng thế kỷ của xã hội. Ông bị chính những người mà ông muốn bảo vệ qua luật pháp, và cả giới quý tộc bảo thủ, xem là kẻ thù và ông bị phanh thây. Tầm nhìn của ông đúng, nhưng trái tim ông không kết nối được với nỗi sợ hãi của con người.

Đó là gánh nặng của vương miện. Khi bạn nhìn thấy ngọn núi ở phía xa, bạn quên mất con đường dưới chân đang lởm chởm đá. Nhân viên của bạn, những người "nhà" của tôi, họ không nhìn thấy ngọn núi. Họ chỉ cảm thấy hòn đá đang cứa vào chân họ.

Trong bối cảnh doanh nghiệp hiện đại, tôi đã chứng kiến điều này lặp đi lặp lại. Khi tôi (trong vai trò một người công nhân) đứng trong xưởng, tôi nghe họ thì thầm về quyết định tái cấu trúc. Với ban điều hành, đó là "sự tinh gọn để phát triển bền vững". Nhưng với chị Lan ở chuyền 3, đó là nỗi lo mất việc, là sự xáo trộn đồng nghĩa với việc chị không thể về kịp đón con.

Họ trách móc lãnh đạo. Họ có phải là "vẹt" không? Không. Họ là những con người đang cảm thấy đau đớn. Tầm nhìn vĩ đại đã thất bại trong việc chạm đến nỗi lo đời thường của họ.

Sự phức tạp không chỉ nằm ở tầm nhìn mà nó còn nằm ở chính chúng ta. Là một lãnh đạo "ẩn danh", tôi có một đặc quyền mà không C-level nào có được. Tôi được nghe sự thật.

Khi tôi ngồi uống trà đá với anh Ba (tổ trưởng tổ cơ khí), tôi hiểu rằng anh không cần thăng tiến. Anh cần sự ổn định và sự tôn trọng cho 20 năm tay nghề của mình. Nhưng khi tôi ăn trưa với Tuấn (chàng trai IT trẻ), tôi thấy trong mắt cậu ấy sự khao khát được thử thách, được trao quyền.

Lãnh đạo trong phòng lạnh không thể nghe thấy bản giao hưởng này, họ chỉ có một chính sách chung. Và một chính sách chung luôn là một chính sách thất bại trong việc chạm đến từng cá nhân. Và rồi, sự "bất toại" (không thỏa mãn) nảy sinh.

Tôi đã thấy những kẻ xu nịnh được trọng dụng, trong khi những người thẳng thắn, dám can gián (như Ngụy Trưng với Đường Thái Tông) lại bị xem là "chướng tai". Tôi cũng đã thấy những nhân viên thực sự có năng lực, dám nói lên sự thật, bị chính những kẻ "vâng dạ" (những "con vẹt" thực sự) ganh ghét và tung tin đồn hãm hại.

Nhưng con đường "Chính đạo trị doanh" dạy tôi không phải để phán xét họ. Con đường đó dạy tôi phải phân biệt.

"Con vẹt học nói" là kẻ lặp lại những lời lẽ tiêu cực mà không có sự suy xét độc lập, chỉ biết phàn nàn nhưng không đóng góp tương xứng.

Họ có tồn tại. Nhưng trong hơn 15 năm trải nghiệm của mình, tôi phát hiện ra rằng, "con vẹt" hiếm khi tự sinh ra mà nó được tạo ra.

Nó được tạo ra bởi sự im lặng của lãnh đạo. Khi thông tin không minh bạch, tin đồn (thị phi) sẽ lấp đầy khoảng trống. Những người sợ hãi sẽ lặp lại tin đồn đó và họ trở thành "vẹt".

Nó được tạo ra bởi sự bất công. Khi tôi đứng đó và thấy người làm thật thì bị đì, kẻ nịnh hót lại được thăng chức, thì sự oán giận là có thật. Những lời trách móc lúc này không phải là vô căn cứ. Họ đang lặp lại sự thật mà họ thấy, dù có thể nó bị bóp méo qua lăng kính ghen tỵ.

Và đây là điều mà "Chính đạo trị doanh" của tôi khác biệt:

Khi tôi nghe thấy một "con vẹt" đang học nói, tôi không "phiền lòng". Tôi không "lãng phí tâm sức", tôi lắng nghe.

Bởi vì "con vẹt" là một hệ thống cảnh báo sớm. Nó không phải là căn bệnh, nó là triệu chứng.

Khi một nhân viên chỉ biết phàn nàn, tôi sẽ âm thầm quan sát. Phải chăng quy trình làm việc của chúng ta đang quá rườm rà? Phải chăng cậu ấy đang bị quá tải? Khi tôi đến thăm căn nhà trọ ẩm thấp của cậu ấy, tôi hiểu rằng lời phàn nàn ở công ty thực ra là tiếng vọng của sự mệt mỏi từ cuộc sống.

Khi tôi nghe một nhóm lặp lại một tin đồn thất thiệt về lãnh đạo, tôi không đi tìm kẻ cầm đầu để trừng phạt. Tôi tìm đến hai người trợ lý của mình và yêu cầu họ phải truyền thông rõ ràng hơn, minh bạch hơn. Con vẹt sẽ ngừng nói khi nó tìm thấy tiếng nói của chính mình.

Nhiệm vụ của người lãnh đạo "chính đạo" không phải là bịt miệng con vẹt. Nhiệm vụ của chúng ta là trao cho nó một tiếng nói chân chính.

Lịch sử không thiếu những nhà lãnh đạo chỉ biết "múa mép", và cũng không thiếu những lãnh đạo phớt lờ tiếng nói của đám đông để rồi thất bại. Nhưng những người vĩ đại nhất là những người biết lắng nghe ngay cả những âm thanh hỗn tạp nhất.

Hãy nhìn Vua Thế Tông của Đại Hàn. Giới tinh hoa, những học giả (quan lại) lúc bấy giờ chỉ quen dùng chữ Hán nên họ xem thường tiếng nói của dân chúng. Nếu Vua Thế Tông chỉ lắng nghe giới tinh hoa, ông đã có một triều đại yên bình. Nhưng ông đã nghe thấy sự "bất toại" của người dân, những người không biết chữ, không thể cất lên tiếng nói của mình.

Và ông đã làm một việc không tưởng: Ông tạo ra bảng chữ cái Hangul. Giới tinh hoa phản đối kịch liệt, họ gọi nó là "thứ chữ của đàn bà con trẻ". Họ là những "con vẹt" của hệ tư tưởng Nho giáo cũ kỹ. Nhưng Vua Thế Tông đã kiên định, ông không cố làm hài lòng tất cả mọi người. Ông tập trung vào mục tiêu cao cả: trao tiếng nói cho người câm lặng.

Trong doanh nghiệp hiện đại, tôi ngưỡng mộ cách Satya Nadella của Microsoft. Khi ông tiếp quản, Microsoft là một tập đoàn của những "con vẹt" thông minh. Các phòng ban đấu đá nhau, lặp lại những tư duy cũ kỹ "Windows là trên hết". Họ chỉ trích mọi nỗ lực thay đổi.

Nadella đã không sa thải họ, ông đã không gọi họ là "không đáng phiền lòng". Ông đã làm một việc khó hơn: Ông lắng nghe, ông thấu cảm, ông thay đổi văn hóa từ "biết tuốt" (know-it-all) sang "học tuốt" (learn-it-all). Ông đã biến những "con vẹt" chỉ trích đám mây (Cloud) thành những người xây dựng nên đế chế Azure vĩ đại.

Đó chính là "Chính đạo".

Lời kết

Là một lãnh đạo ẩn danh, tôi đứng trong chính vòng xoáy thị phi đó. Tôi nghe thấy mọi lời khen chê, mọi lời đồn đại và tôi không thể làm hài lòng tất cả. Lịch sử dạy chúng ta rằng lãnh đạo vĩ đại là người truyền cảm hứng, không phải người được yêu mến.

Nhưng "Chính đạo trị doanh" thêm vào một điều: Bạn không cần phải được yêu mến, nhưng bạn phải thấu hiểu.

Đừng phiền lòng vì những "con vẹt". Hãy xem họ là những người thầy của bạn vì họ chỉ cho bạn thấy nơi hệ thống đang rạn nứt, nơi trái tim con người đang cảm thấy bất an.

Việc của tôi, việc của chúng ta, không phải là xây dựng một đội ngũ "cùng chung chí hướng" bằng cách loại bỏ những người khác biệt. Việc của chúng ta là đứng trong xưởng, ngồi trong bếp ăn tập thể hoặc căn trọ công nhân, lắng nghe những lời phàn nàn, và tìm ra cách để chữa lành sự "bất toại" đó.

Hãy kiên định với tầm nhìn, nhưng hãy linh hoạt bằng trái tim. Bởi vì cuối cùng, một doanh nghiệp vĩ đại không được xây dựng bằng những chiến lược hoàn hảo, mà bằng những con người không hoàn hảo, nhưng được thấu hiểu một cách trọn vẹn.

Câu hỏi không phải là làm sao để dập tắt thị phi mà câu hỏi là: Bạn có đủ can đảm để lắng nghe âm thanh thật sự đằng sau những tiếng vọng đó không?