TƯ DUY LINH HOẠT

(và một câu chuyện được kể tại “quán rượu của những chú lùn” Manila)

Nhiều người chỉ nghĩ đến việc thay đổi khi khủng hoảng xảy ra nhưng lúc đó đã quá muộn. Thay đổi cần bắt đầu ngay khi mọi thứ đang thuận, khi chúng ta đang ở đỉnh cao, đó mới là chiến lược sáng suốt. Thất bại trong tương lai thường bắt nguồn từ những sai lầm trong hiện tại. Cố chấp đi mãi một con đường sai lầm đôi khi không phải là biểu hiện của sự kiên định mà là thiếu tư duy linh hoạt.

Người có tư duy linh hoạt biết rằng: “Đông không sáng thì đi về Tây”. Khi thấy con đường đang đi đến ngõ cụt thì phải dừng lại đúng lúc, đổi hướng đúng thời.

Hầu hết mọi người khi mưu cầu thành công đều có thói quen chọn con đường quen thuộc, lối đi cũ kỹ mà người khác đã làm mà không biết rằng những người từng thành công đó đã trải qua những khó khăn để có được thành công cho họ trong hiện tại. Chúng ta thường chọn con đường đó vì nó dễ đi nhưng đường dễ đi thì khó đột phá. Không có sự khai phá sẽ không có bước tiến vượt trội. Khi đa số mù quáng đi theo một lối mòn thì chúng ta cần sớm nhận ra và chuyển hướng trước khi quá muộn vì sự đông đúc thường gắn liền với một con đường chật hẹp. Người thành công là thiểu số, nên đôi khi, chúng ta phải chọn con đường khác, phải chấp nhận mạo hiểm để thấy được “cảnh đẹp mà người khác không nhìn thấy”.

Sau nhiều năm rong ruổi trên mọi nẻo đường của đất nước Việt Nam hay những chuyến công tác dài ngày tại nước ngoài tôi đã nhận ra một điều. Hầu hết khách du lịch thường bị bó buộc vào một lịch trình tour với khoảng thời gian nhất định nên họ khó tận hưởng trọn vẹn cảnh sắc ở chính nơi mà mình đi qua. Nhưng nếu hướng dẫn viên có nhiều thời gian hơn để giúp họ khám phá thì chuyến hành trình của họ sẽ thật sự trọn vẹn hơn. Và đó chính là lý do ra đời của Khiêm Hạ Travel.

Hay Khương Tử Nha – chiến lược gia lừng danh thời cổ đại Trung Quốc là hình mẫu lý tưởng của người biết “không cố thủ chốn cũ, mà tìm đường mới”. Ông sống vào cuối đời nhà Thương, khi vua Trụ bạo ngược, chìm đắm trong tửu sắc làm cho xã hội rối ren. Tuy có tài kinh bang tế thế nhưng Khương Tử Nha vẫn không được trọng dụng, chỉ làm một chức quan nhỏ. Nhiều lần ông muốn đưa lời can gián, mong cứu lấy đất nước nhưng sau khi thấy các trung thần như Tỷ Can đều bị giết, ông hiểu rằng: Thương triều đã mục nát, không thể cứu vãn. Vì thế, thay vì uổng mạng vì một hôn quân tàn bạo, ông quyết định từ bỏ để tìm người chủ mới. Lúc này, Cơ Xương – tức Chu Văn Vương – đang dốc lòng cải cách, thu hút hiền tài, chuẩn bị cho công cuộc khôi phục nhà Chu. Khương Tử Nha biết thời cơ đã tới, bèn dùng kế “dụ rồng xuất động”, ngồi câu cá bên sông Vị ở Bản Khê, dùng cần câu không móc mồi, nhằm tạo sự chú ý với Cơ Xương. Cơ Xương quả thật nhận ra nhân tài, gặp Tử Nha liền cảm thấy “tri kỷ gặp nhau”, trò chuyện suốt ngày đêm. Sau đó, ông lập tức phong Tử Nha làm Thái sư (tướng quốc), coi như tâm phúc hàng đầu. Từ đây, Khương Tử Nha thay đổi vận mệnh, được trọng dụng, thăng tiến rực rỡ và trở thành công thần lập quốc, góp phần diệt Thương phục Chu.

Câu nói “Khương Thái Công câu cá – ai nguyện thì mắc câu” bắt nguồn từ chính Khương Tử Nha. Khi nhận ra vua Trụ chỉ là cây gỗ mục sắp đổ, ông đã quyết đoán rời bỏ bóng tối để tìm đến ánh sáng, chọn làm Thái sư cho nhà Chu. Nếu lúc đó ông vẫn cố chấp giữ quan niệm cổ hủ “trung thần không thờ hai chủ” thì có lẽ cả đời ông chỉ là một tiểu quan vô danh, tài năng mãi mãi bị chôn vùi. Thực tế đã chứng minh, lựa chọn của Khương Tử Nha không chỉ đúng đắn cho bản thân ông mà còn mang lại lợi ích lao cho cả Chu Vũ Vương và cho cả dân tộc. Câu chuyện về Khương Tử Nha là một bài học quý giá: Biết rời bỏ cái sai đúng lúc mới là trí tuệ thật sự.

 Giữ vững chân lý là tốt nhưng nếu thứ chúng ta đang bám vào vốn dĩ đã sai hoặc lỗi thời, thì tiếp tục cố chấp sẽ chỉ dẫn đến sai lầm lớn hơn. Trong xã hội hiện đại, đặc biệt là trong công việc nếu chúng ta thiếu đổi mới, tư duy bị bó hẹp thì hành động dễ trở nên lặp lại, cứng nhắc và vụng về. Ngược lại, khi gặp vấn đề khó khăn, nếu chúng ta biết chuyển đổi góc nhìn, phá vỡ lối mòn thì có thể biến khó thành dễ, biến phức tạp thành đơn giản.

Trong Tôn Tử binh pháp – thiên “Thế” có câu: “Tác chiến thì dùng chính diện đối đầu nhưng muốn thắng lớn thì phải dùng kỳ binh. Kỳ binh biến hóa vô tận như trời đất, như sông ngòi không bao giờ cạn”. Nghĩa là, hành động thông thường là nền tảng nhưng muốn chiến thắng thì cần có nước đi khác biệt, bất ngờ và sáng tạo.

Tư duy chính là khởi nguồn của sáng tạo. Tư duy là quá trình nhận thức mà chúng ta sử dụng để giải quyết vấn đề, đưa ra các quyết định, đặt câu hỏi, lập kế hoạch, sắp xếp và tạo ra thông tin. Như Einstein đã từng nhấn mạnh rằng tư duy là gốc rễ của mọi vấn đề và cách chúng ta nhìn nhận, tiếp cận vấn đề sẽ quyết định khả năng giải quyết nó.

Nếu muốn điều mà chúng ta nghĩ thành hiện thực như câu nói của nhà văn Paulo Coelho: “Khi bạn khao khát một điều gì đó, cả vũ trụ sẽ hợp lực giúp bạn đạt được điều đó” thì phương pháp hiệu quả nhất là: tạo lối đi riêng và dùng ý tưởng đột phá. Nhiều vấn đề khi nhìn bằng lối tư duy cũ sẽ không giải quyết được. Nhưng nếu đổi hướng suy nghĩ, nhìn từ một khía cạnh khác hoặc phá vỡ lối mòn thì giải pháp sẽ hiện ra. Khi gặp “núi cao, nước cạn, đường cùng” thì hãy thử một cách nghĩ khác biệt, chúng ta sẽ tìm thấy con đường không ngờ tới.

Nếu bạn có dịp đến Manila xinh đẹp của Philippines, hãy tìm đến quán bar Hobbit House – quán rượu của những chú lùn. Từ quản lý, đầu bếp đến nhân viên phục vụ, tất cả đều là người có ciều cao không quá 1,3m thậm chí người thấp nhất chỉ cao 0,67m. Chính vẻ ngoài độc đáo ấy đã thu hút tôi. Khi bước vào quán, ngay lập tức được chào đón nồng nhiệt bởi một người lùn đầu to, thân nhỏ, rất dễ mến. Nhân viên ở đây sẽ mang khăn ấm, nở nụ cười rạng rỡ, mời bạn ngồi rồi đưa thực đơn được đặt trong khay lớn cao ngang người họ, tạo nên cảnh tượng vừa vui nhộn vừa dễ thương khiến bạn không nhịn được cười. Không khí trở nên ấm áp và nhiều niềm vui.

Chủ nhà hàng là ông Jim Turner đến từ bang Iowa của Mỹ mắc chứng lùn bẩm sinh cao chỉ 1,1m. Khi mới đến Manila, ông chỉ mở một nhà hàng nhỏ nhưng không có gì đặc biệt, cũng tuyển những người trẻ bình thường như bao nơi khác. Trong thị trường cạnh tanh khốc liệt, quán của ông dần vắng khách. Một ngày nọ, đang đi trên đường, ông nhìn thấy một người lùn đầu to, vóc nhỏ cực kỳ thú vị. Ông chợt lóe lên một ý tưởng: “Nếu mình mời những người như vậy làm phục vụ, khách chắc chắn sẽ tò mò và thích thú”. Ông lập tức đến bắt chuyện:

- Cậu tên là gì?

- Tôi là Bilu

- Cậu có muốn làm quản lý nhà hàng với tôi không? Tôi sẽ cho cậu làm quản lý!

- Tôi đồng ý, thưa ông!

Ngày hôm sau, Bilu giúp ông đăng quảng cáo tuyển đội ngũ người lùn với đãi ngộ hấp dẫn. Chảng bao lâu sau, một “biệt đội người lùn” được thành lập do Bilu dẫn đầu. Chỉ trong thời gian ngắn, nhà hàng của Jim trở nên nổi tiếng khắp nơi nhờ sự độc đáo, mới lj mà không nhà hàng nào sánh kịp. Các đối thủ chỉ biết “tâm phục khẩu phục” nhìn khách kéo đến nhà hàng người lùn nườm nượp.

Vốn dĩ, chứng lùn bẩm sinh là một khiếm khuyết lớn nhưng Jim Turner lại biết cách lật ngược tình thế. Ông không đi theo lối mòn mà dám đánh vào tâm lý yêu thích sự “mới - lạ - độc đáo” của khách hàng.

Kết quả: “Lấy ngắn làm dài”, “lấy lạ làm lợi”, phá bỏ lối mòn, áp dụng các chiến lược bất ngờ. Jim Turner đã thành công nhờ tư duy khác biệt.

Là một nhà lãnh đạo với bề dày kinh nghiệm quản trị của mình, bạn hãy nhìn vào những viên xung quanh mình, hầu hết những người luôn chăm chỉ, thật thà, tuân thủ nguyên tắc, làm việc cẩn trọng thường là những nhân viên thiếu sức sáng tạo nhất. Với họ, một cuộc sống bình ổn và yên ổn mới là điều quan trọng. Nhưng điều mà người lãnh đạo thật sự cần chính là những người có thể thúc đẩy các ý tưởng mới nhằm mở rộng không gian kinh doanh và đưa ra các đề xuất có giá trị cho doanh nghiệp. Còn những người chỉ biết đeo bám vào vào các mô hình sản xuất cũ, kênh phân phối cũ – dù có kinh nghiệm lâu năm – thường chỉ biết duy trì cái đã có mà không tạo ra đột phá. Có người từng hỏi tôi: “Nếu theo cách nói của bạn, chẳng nhẽ tôi phải từ bỏ hết những thói quen tốt mà tôi đã duy trì nhiều năm hay sao?”. Theo tôi, không thể dựa vào quan điểm chủ quan để đánh giá một thói quen là tốt hay xấu vì cần xem xét một cách tổng thể: thói quen đó có giúp chúng ta phát huy năng lực hay đang cản trở sự phát triển các năng lực khác? Nó có ảnh hưởng tiêu cực đến những người xung quanh không? Nếu một thói quen mà khiến chúng ta kìm hãm bản thân và gây ảnh hưởng không tốt đến môi trường xung quanh thì thói quen đó có còn là “tốt”?

Vậy thế nào mới là một thói quen tốt? Đó chính là những thói quen giúp chúng ta khai thác tối đa tiềm năng của bản thân. Nhưng cũng cần phải lưu ý rằng: bất kỳ điều gì, dù tốt đến đâu nhưng khi bị đẩy đến điểm cực đoan cũng có thể mang lại hậu quả tiêu cực.

Người thành công thường biết cách phá vỡ lối mòn, tự tạo ra con đường riêng và thay đổi hoàn toàn kết quả. Khi người khác còn đang nói “không thể” thì đó cũng chính là lúc người có tư duy linh hoạt bắt đầu hành động để tìm giải pháp. Phần lớn chúng ta đều được dạy rằng: tuân thủ nguyên tắc là điều tối quan trọng vì nếu ai cũng phá vỡ nguyên tắc thì xã hội sẽ rối loạn. Nhưng các chuyên gia trong quản trị nhấn mạnh: đây chỉ là một cách để khuyến khích tư duy đột phá, giúp chúng ta đạt được mục tiêu một cách chính xác và hiệu quả hơn. Hay nói cách khác, “thứ cần phá vỡ là nguyên tắc chứ không phải là luật”.

Những người có tư duy đột phá thường không hòa hợp với các quy tắc lạc hậu của ngành nghề. Vì họ luôn nghi ngờ mọi thứ, không chấp nhận lối mòn và yêu thích tự do khám phá. Đáng tiếc thay, nhiều người chỉ thay đổi khi khủng hoảng ập đến thì đã quá muộn. Họ nên chuẩn bị từ trước, thay đổi ngay cả khi đang thành công và phát triển nhất.

Tâm lý nguy hiểm nhất chính là: quen với một mô hình cố định và tự nhủ rằng: “tôi làm như vậy bao năm nay rồi, vẫn rất tốt, sao phải thay đổi?”. Nhưng họ không nhận ra rằng: thất bại trong tương lai thường bắt đầu từ sai lầm trong cách suy nghĩ hiện tại. Cố chấp đi mãi một con đường - bất kể đúng hay sai – không phải là biểu hiện của sự trung thành hay kiên định mà đó chính là rào cản khiến họ khó đứng vững trong xã hội. Như câu nói: “phía Đông không sáng thì phía Tây sẽ sáng”, nếu một con đường không còn phù hợp thì phải mạnh dạn đổi hướng.

Khi thấy mình chắc chắn đang tiến vào ngõ cụt thì phải lập tức “kéo cương trước vực thẳm”, kịp thời chuyển hướng để tìm con đường mới.

Theo tôi, thành công không khó như bao người vẫn nghĩ (minh chứng là Câu lạc bộ trồng thuốc nam Bến Tre đã vượt mục tiêu kỳ vọng). Không nhất thiết phải “rèn luyện thân thể đến kiệt sức, chịu đói chịu khổ”, cũng chẳng cần phải “đốt đèn học suốt đêm, dậy từ tinh mơ”, hay “buộc tóc vào xà nhà để chống buồn ngủ, dùng dùi đâm đùi để tỉnh táo”. Những phương pháp khổ luyện khắc nghiệt của cổ nhân phần lớn đã không còn phù hợp trong xã hội ngày nay. Điều mà chúng ta cần hiểu rõ là: khi mọi người chen chúc trên cùng một đại lộ thì chúng ta có thể đổi hướng, rẽ sang một đường khác hay con hẻm nhỏ, tìm một con đường mới, hẻo lánh hơn nhưng cũng nhiều cơ hội hơn.