HẠ MÌNH VÌ NGƯỜI

Tôi đã chứng kiến vô số nhà lãnh đạo bước lên bục vinh quang. Họ đứng trong những văn phòng lộng lẫy trên đỉnh các tòa tháp, được bao quanh bởi những trợ lý và những con số tăng trưởng. Họ nói về tầm nhìn, về chiến lược, về thị phần nhưng khi tôi lặng lẽ quan sát họ từ xa, hoặc đôi khi, ngay bên cạnh họ trong vai trò một người công nhân vô danh, tôi thường tự hỏi: "Họ có biết tên người gác cổng không? Họ có biết đứa con của cô lao công đang ốm không? Họ có bao giờ thực sự nhìn thấy những người đang xây dựng nên đế chế cho họ không?"

Thế giới hiện đại định nghĩa lãnh đạo bằng quyền lực. Nhưng triết lý "Chính Đạo Trị Doanh" mà tôi theo đuổi suốt đời lại định nghĩa lãnh đạo bằng sự phục vụ. Quyền lực thực sự không nằm ở việc bạn có bao nhiêu người dưới mình, mà ở việc bạn sẵn sàng cúi xuống vì bao nhiêu người.

Trong lịch sử nhân loại, có những hành động vượt lên trên những quy tắc thông thường, trở thành biểu tượng cho những giá trị cao đẹp và những triết lý lãnh đạo sâu sắc. Và với tôi, không có biểu tượng nào mạnh mẽ hơn hình ảnh Chúa Giêsu rửa chân cho các môn đồ của mình trong Kinh Thánh.

Hãy hình dung bối cảnh đó, đó là một hành động tưởng chừng như một sự hạ mình, nhưng lại chứa đựng một bài học vô giá về tinh thần phục vụ, sự khiêm nhường và vai trò thực sự của người lãnh đạo. Hành động này hoàn toàn đối lập với tư duy quyền lực gia trưởng, thứ mà chúng ta thấy đầy rẫy trong các phòng họp ngày nay. Thay vào đó, nó đề cao sự đồng cảm, sự sẻ chia và việc đặt lợi ích của người khác lên trên lợi ích cá nhân.

Nhiều nhà lãnh đạo thời nay xây dựng quanh mình những bức tường. Họ có xe riêng, thang máy riêng, phòng ăn riêng. Họ tự tách mình ra khỏi chính nguồn sống của doanh nghiệp: con người. Họ quên mất rằng, một nhà lãnh đạo không có người đi theo chỉ là một kẻ độc hành.

Luận điểm cốt lõi của bài học này nằm ở chính hành động rửa chân. Trong bối cảnh văn hóa thời bấy giờ, việc rửa chân cho khách là công việc của những người nô lệ, những người có địa vị thấp nhất trong xã hội. Khi Chúa Giêsu, một người thầy, một nhà lãnh đạo tinh thần, tự mình thắt khăn, quỳ xuống và thực hiện công việc này cho các môn đồ, điều đó đã gây ra sự ngỡ ngàng, thậm chí là phản đối kịch liệt.

Đó là một sự đảo ngược hoàn toàn về quan niệm lãnh đạo. Ngài đã đảo ngược kim tự tháp quyền lực. Ngài chứng minh rằng lãnh đạo không phải là bắt người khác phục vụ mình, mà là tự mình phục vụ người khác với một tinh thần vô điều kiện.

Trong hành trình hơn 15 năm qua, tôi nhận ra đây chính là điều mà rất nhiều doanh nghiệp hoặc các tập đoàn đa quốc gia thiếu sót nhất. Họ xây dựng các "bậc thang" sự nghiệp, các "cấp" và các "hạng". Càng lên cao, người lãnh đạo càng xa rời thực tế.

Đây là lý do vì sao triết lý "Chính Đạo Trị Doanh" của tôi đòi hỏi một sự ẩn mình. Tôi chọn làm một "công nhân", làm việc bên cạnh họ, ăn cùng mâm cơm với họ. Tôi không làm điều đó như một "trò chơi" đóng giả. Tôi làm điều đó vì tôi tin rằng bạn không thể thấu hiểu gánh nặng trên vai một người nếu bạn không cùng họ gánh vác. Bạn không thể lãnh đạo từ một tòa tháp bằng kính; bạn phải lãnh đạo từ dưới chiến hào.

Khi tôi cúi xuống, với tư cách là một người đồng nghiệp, để lắng nghe câu chuyện của họ, để thấu hiểu môi trường sống của họ - thậm chí đến khu nhà trọ của họ để biết họ đang sống thế nào - tôi đang thực hiện hành động "rửa chân" của riêng mình. Tôi đang nói với họ bằng hành động rằng: "Tôi ở đây, bên cạnh anh, không phải bên trên anh."

Hãy nhìn về lịch sử châu Á của chúng ta. Một trong những biểu tượng đẹp nhất của sự "hạ mình" chính là câu chuyện "Tam Cố Thảo Lư" (Ba lần thăm lều cỏ) của Lưu Bị.

Lưu Bị là ai? Ông là dòng dõi hoàng tộc nhà Hán, một vị tướng quân đang mưu cầu đại nghiệp. Gia Cát Lượng lúc đó là ai? Chỉ là một học giả ẩn mình nơi thôn dã, một "Ngọa Long tiên sinh" chưa ai biết tới. Xét về địa vị, Lưu Bị ở trên đỉnh, Gia Cát Lượng ở dưới đáy.

Nhưng Lưu Bị đã làm gì? Ông, cùng hai người anh em kết nghĩa lừng lẫy của mình, đã không chỉ đến một lần, mà là ba lần. Họ bất chấp tuyết rơi, giá rét, bất chấp sự chờ đợi, bất chấp việc bị từ chối. Một vị chủ tướng, một người mang danh nghĩa "lãnh đạo", đã khiêm nhường đứng chờ ngoài lều cỏ của một kẻ sĩ.

Hành động "hạ mình" đó của Lưu Bị không làm ông yếu đi. Ngược lại, nó đã giành được trái tim và sự trung thành tuyệt đối của một bậc kỳ tài. Lưu Bị đã "rửa chân" cho Gia Cát Lượng bằng sự tôn trọng và khiêm nhường. Và Gia Cát Lượng đã "cúc cung tận tụy, đến chết mới thôi" để đáp lại. Đó là sức mạnh vĩ đại của việc đảo ngược kim tự tháp.

Khi người lãnh đạo cúi xuống, họ không chỉ rửa đi bụi bẩn, họ còn rửa đi sự sợ hãi và khoảng cách. Hành động này biến người lãnh đạo thành "người phục vụ".

Đây là một khái niệm xa lạ với tư duy quản trị phương Tây truyền thống, vốn coi trọng quyền lực và sự kiểm soát. Nhưng trong "Chính Đạo Trị Doanh", quyền lực không nằm ở khả năng ra lệnh, mà ở khả năng thấu cảm và đặt lợi ích của người khác lên trên lợi ích của mình.

Thử hỏi, có bao nhiêu "lãnh đạo" ngày nay thực sự coi nhân viên là người nhà? Hay họ chỉ xem nhân viên là "nguồn nhân lực", một thuật ngữ mà cá nhân tôi vô cùng không thích vì nó biến con người thành một dạng tài nguyên như dầu mỏ hay than đá?

Khi một nhà lãnh đạo coi nhân viên là "nguồn lực", họ sẽ tìm cách "khai thác" tối đa. Nhưng khi bạn coi họ là "người nhà", như triết lý của tôi, bạn sẽ tìm cách "bảo vệ" và "phát triển" họ.

Đó là lý do tôi luôn giao công việc điều hành hữu hình cho các trợ lý tin cẩn của mình - những người đã thấm nhuần ý chí quản trị của tôi. Họ là "cái khiên" của quyền lực, còn tôi là "trái tim" của tổ chức. Khi một nhân viên ốm đau, tôi (hoặc các bạn trợ lý hoặc phòng nhân sự) sẽ đến tận nhà thăm hỏi họ, không phải với tư cách "ông chủ", mà với tư cách một người đồng nghiệp. Tôi dò la từ đồng nghiệp, từ những người xung quanh, để hiểu về môi trường sống của họ, để có thể hỗ trợ họ một cách nhanh chóng và thầm lặng nhất.

Hành động này, hành động của một "người phục vụ", sẽ xây dựng được lòng tin và sự tôn trọng tuyệt đối. Nó sẽ gieo vào lòng họ một sự tận hiến không gì lay chuyển được và họ sẽ làm việc không phải vì sợ hãi, mà vì tình yêu thương và lòng trung thành. Điều này tạo ra một văn hóa doanh nghiệp nhân văn, gắn kết, nơi mọi người không chỉ làm việc cho công ty, mà còn sống vì công ty.

Nếu bạn nghĩ rằng triết lý này chỉ có trong sách vở hoặc thời cổ đại, hãy nhìn vào Jim Sinegal, người đồng sáng lập Costco.

Trong thế giới bán lẻ khốc liệt, nơi các đối thủ như Wal-Mart tìm mọi cách cắt giảm chi phí bằng cách trả lương tối thiểu và hạn chế phúc lợi, Jim Sinegal đã làm điều ngược lại. Ông kiên quyết trả cho nhân viên của mình mức lương cao nhất trong ngành bán lẻ, cùng với bảo hiểm y tế và phúc lợi hào phóng.

Phố Wall liên tục chỉ trích ông, nói rằng ông "quá tốt" với nhân viên và đang làm tổn hại lợi ích của cổ đông. Nhưng Sinegal đã đáp lại bằng một câu nói bất hủ: "Đây không phải là lòng vị tha. Đây là cách kinh doanh tốt."

Ông hiểu một điều đơn giản: Khi bạn "phục vụ" nhân viên, nhân viên sẽ "phục vụ" khách hàng. Bằng cách trả lương cao và đối xử tử tế, Costco có tỷ lệ nhân viên nghỉ việc thấp đến kinh ngạc (khoảng 7% so với 60-70% của ngành). Nhân viên của họ trung thành, hạnh phúc và làm việc hiệu quả hơn. Jim Sinegal thường xuyên có mặt tại các cửa hàng, không phải trong văn phòng, ông nói chuyện trực tiếp với nhân viên và lắng nghe họ. Ông chính là một nhà lãnh đạo phục vụ điển hình, người hiểu rằng lợi nhuận bền vững đến từ con người bền vững.

Hành động rửa chân không chỉ là biểu tượng của sự phục vụ; nó còn là hành động phá bỏ rào cản về quyền lực và địa vị. Nó tạo ra một không gian của sự bình đẳng và tôn trọng lẫn nhau, dù chỉ trong khoảnh khắc.

Đây là nền tảng cho sự tin tưởng và hợp tác. Trong các tổ chức mà tôi từng làm việc, tôi thấy nỗi sợ hãi là kẻ thù lớn nhất của sự đổi mới. Nhân viên sợ nói lên sự thật vì sợ sếp, các cấp quản lý trung gian che giấu vấn đề vì sợ bị khiển trách. Các "lãnh đạo" cấp cao (C-level) tự xây dựng những bức tường quyền lực quanh mình, và cuối cùng, họ là người cuối cùng biết rằng con tàu đang chìm.

Triết lý "lãnh đạo ẩn danh" của tôi được sinh ra chính là để phá bỏ bức tường này.

Tại sao tôi phải ẩn mình? Tại sao ngay cả các C-level cũng không biết sự hiện diện của tôi? Bởi vì ngay khi tôi xuất hiện với danh nghĩa "lãnh đạo tối cao", một bức tường vô hình sẽ được dựng lên. Người ta sẽ đeo mặt nạ, họ sẽ nói những gì tôi muốn nghe, không phải những gì tôi cần nghe.

Nhưng khi tôi là một "công nhân", một người đồng nghiệp bình thường, bức tường đó không tồn tại. Tôi nghe được những lời phàn nàn chân thực nhất trong bữa cơm trưa, tôi thấy được ai là người thực sự làm việc, ai là người chỉ giỏi "báo cáo". Tôi có thể ghi nhận con người thật của họ, làm cơ sở đánh giá chân thật nhất. Tôi tạo ra một môi trường an toàn tuyệt đối để họ tự do bày tỏ ý kiến, để họ dám sáng tạo và dám thất bại.

Quyền lực hữu hình được giao cho các trợ lý của tôi. Nhưng ảnh hưởng thực sự, sự gắn kết của tổ chức, lại đến từ sự hiện diện vô hình của tôi. Đó là cách "Chính Đạo Trị Doanh" phá bỏ rào cản để xây dựng một tập thể vững mạnh từ bên trong.

Một bậc thầy trong việc phá bỏ rào cản chính là ngài Kazuo Inamori, người sáng lập Kyocera và KDDI, đồng thời là người đã vực dậy Japan Airlines từ bờ vực phá sản.

Triết lý của ông gói gọn trong câu: "Kính Thiên Ái Nhân" (Kính trọng Trời, Yêu thương Người). Ông không xây dựng một tập đoàn, ông xây dựng một "đại gia đình". Ông tin rằng công ty tồn tại là để mang lại hạnh phúc vật chất và tinh thần cho nhân viên.

Để phá bỏ rào cản, ông đã tiên phong trong hệ thống "Quản trị Amoeba", chia công ty thành các đơn vị nhỏ độc lập, nơi mọi nhân viên đều được trao quyền và tham gia vào việc quản lý. Ông tin vào "quản trị bởi tất cả mọi người". Ông minh bạch hóa toàn bộ số liệu kinh doanh, để mọi công nhân đều biết công ty đang làm ăn thế nào, giống như mọi thành viên trong gia đình đều biết tình hình tài chính của nhà mình vậy.

Inamori không phải là một ông chủ xa cách. Ông thường xuyên có mặt, uống rượu và trò chuyện thâu đêm với nhân viên của mình, lắng nghe họ, truyền cảm hứng cho họ. Ông đã phá bỏ bức tường giữa "chủ" và "tớ", tạo ra một ý thức hệ "đồng sở hữu", một gia đình thực sự. Ông chứng minh rằng khi bạn "yêu người", bạn sẽ tạo ra một sức mạnh tập thể phi thường.

Hành động rửa chân của Chúa Giêsu không chỉ là một bài học cho các môn đồ; đó là một hành động "gieo mầm" văn hóa. Ngài muốn tinh thần phục vụ này lan tỏa, từ người này sang người khác, tạo thành một văn hóa nơi mọi người đều quan tâm và hỗ trợ lẫn nhau.

Một văn hóa doanh nghiệp không được tạo ra từ các khẩu hiệu dán trên tường. Nó được tạo ra từ hành động của người lãnh đạo. Lãnh đạo phải là tấm gương cho hành vi mà họ mong muốn.

Khi tôi âm thầm quan sát nhân viên làm việc, tôi không chỉ để "đánh giá". Tôi quan sát để có thể "hỗ trợ họ một cách nhanh chóng". Khi tôi thấy một đồng nghiệp (mà họ không biết tôi là lãnh đạo) đang vật lộn với một công cụ, tôi sẽ bước đến và giúp đỡ, không phải với tư cách người quản lý, mà với tư cách một người đồng nghiệp.

Hành động "gieo mầm" này lan tỏa một cách tự nhiên. Mọi người bắt đầu giúp đỡ lẫn nhau, hỗ trợ nhau, và chia sẻ trách nhiệm chung. Một môi trường làm việc tích cực và một tinh thần đồng đội mạnh mẽ được hình thành, không phải bởi mệnh lệnh, mà bởi sự noi gương. Đây chính là sức mạnh của sự khiêm nhường.

Nhiều người lầm tưởng khiêm nhường là yếu đuối, họ sai rồi. Sự khiêm nhường không làm suy yếu uy tín của người lãnh đạo; ngược lại, nó tạo ra sự tín nhiệm và ảnh hưởng lâu dài. Những người lãnh đạo khiêm nhường là những người dễ dàng nhận được sự tôn trọng và lòng trung thành nhất.

Một nhà lãnh đạo khiêm nhường, theo triết lý "Chính Đạo Trị Doanh", là người không ngừng học hỏi, luôn lắng nghe ý kiến của người khác, và sẵn sàng thừa nhận sai lầm. Họ tập trung vào việc phát huy tiềm năng của đội ngũ thay vì đề cao bản thân mình. Sự khiêm nhường chính là nền tảng cho sự phát triển bền vững của tổ chức.

Nếu phải chọn một người đại diện cho "sức mạnh khiêm nhường", tôi sẽ chọn Konosuke Matsushita, người sáng lập Panasonic, người được mệnh danh là "vị thần quản trị" của Nhật Bản.

Sự "thần thánh" của ông không đến từ sự xa cách, mà đến từ sự khiêm nhường vô hạn và tình yêu thương con người. Câu chuyện nổi tiếng nhất về ông là vào thời kỳ Đại Suy Thoái những năm 1920. Hàng tồn kho chất đống, công ty đứng trước nguy cơ phá sản. Các giám đốc khác đều yêu cầu phải sa thải hàng loạt nhân viên để cứu công ty.

Matsushita đã làm gì? Ông đã từ chối. Ông tập hợp toàn bộ nhân viên lại, thay vì ra lệnh, ông đã "hạ mình". Ông nói: "Tôi sẽ không sa thải một ai. Chúng ta sẽ giảm sản xuất xuống còn nửa ngày. Nhưng... tôi sẽ trả lương đủ cả ngày cho các bạn. Đổi lại, tôi chỉ xin các bạn một điều. Các bạn trong bộ phận bán hàng, hãy từ bỏ ngày nghỉ của mình và làm ơn, hãy cố gắng bán hết số hàng tồn kho này."

Ông đã đặt vận mệnh của công ty vào tay nhân viên, ông tin tưởng họ. Ông "phục vụ" họ trước (bằng cách giữ việc và giữ lương), và họ đã đáp lại ông. Toàn bộ nhân viên đã lao ra đường, gõ cửa từng nhà, và trong vòng vài tháng, họ đã bán hết sạch hàng tồn kho. Họ đã cứu công ty.

Đó là Konosuke Matsushita. Ông coi công nhân là "đối tác bình đẳng". Ông "hạ mình vì người", và đổi lại, ông có được lòng trung thành huyền thoại, thứ đã xây dựng nên đế chế Panasonic.

Lời kết

Hơn 15 trải nghiệm quý báu, tôi có thể khẳng định một điều: Những đế chế hùng mạnh nhất không được xây dựng trên quyền lực của một cá nhân, mà trên sự cam kết của một tập thể.

Hình ảnh Chúa Giêsu rửa chân cho các môn đồ là một biểu tượng vượt thời gian về tinh thần lãnh đạo phục vụ. Nó nhắc nhở tất cả chúng ta, những người đang giữ vai trò dẫn dắt, rằng: Vai trò thực sự của người lãnh đạo không phải là ở vị trí cao hơn hay quyền lực lớn hơn.

Vai trò thực sự của chúng ta là ở khả năng hạ mình, khả năng đồng cảm, sẻ chia và đặt lợi ích của những người mình dẫn dắt lên trên lợi ích cá nhân.

Trong bối cảnh doanh nghiệp hiện đại, nơi mà sự thay đổi diễn ra chóng mặt và nhân tài là tài sản quý giá nhất, việc áp dụng tinh thần lãnh đạo phục vụ không còn là một "lựa chọn tốt" (nice-to-have), mà là một "yếu tố bắt buộc" (must-have). Nó là chìa khóa để xây dựng một văn hóa nhân văn, để thu hút và giữ chân nhân tài, và để đạt được thành công bền vững.

Hãy nhớ lấy điều này, như một kim chỉ nam cho triết lý "Chính Đạo Trị Doanh":

Sự vĩ đại của một người lãnh đạo không nằm ở việc họ được người khác phục vụ bao nhiêu, mà ở việc họ đã phục vụ người khác như thế nào.

Con đường "hạ mình vì người" chính là con đường dẫn đến sự tín nhiệm và ảnh hưởng lâu dài. Đó là nền tảng cho một tập thể vững mạnh và một doanh nghiệp trường tồn.