Người ta thường nói, lãnh đạo là người thắp lửa, là người truyền cảm hứng và động lực cho cả một con tàu doanh nghiệp. Trách nhiệm ấy thật cao cả  nhưng trong nhiều năm qua, tôi đã chứng kiến một bi kịch lặp đi lặp lại: ngọn lửa ấy thường không thể sưởi ấm được con tàu, bởi người thắp lửa đang đứng quá xa. Họ đứng trên đài chỉ huy, nhìn đại dương qua những khung cửa kính bóng loáng của các bản báo cáo.

Thực tế đáng buồn là, nhiều nhà lãnh đạo ngày nay đang tự xây nên một "vương quốc" quan liêu, tự tách mình ra khỏi dòng chảy thực sự của tổ chức. Họ điều hành bằng những con số, những biểu đồ KPI được tô hồng, và những "thông tin" đã qua quá nhiều lớp sàng lọc.

Bạn có tự hỏi tại sao những bản báo cáo ấy luôn "đẹp" không?

Tôi sẽ nói cho bạn nghe sự thật từ góc nhìn của một người công nhân, một người đã dành cả đời mình đứng chung hàng ngũ với họ. Nhân viên không phải là những cỗ máy mà họ là những con người, với nỗi sợ hãi, lòng tự trọng, và khát khao được an toàn. Khi hệ thống của bạn được xây dựng dựa trên sự trừng phạt thay vì thấu hiểu, họ sẽ tự nhiên hình thành một cơ chế bảo vệ.

Họ báo cáo những gì lãnh đạo muốn nghe, chứ không phải những gì lãnh đạo cần nghe. Họ che giấu những vấn đề thực sự, những sự thật gai góc, không phải vì họ gian dối, mà vì họ sợ hãi. Họ sợ bị khiển trách, sợ bị đánh giá là yếu kém, sợ ảnh hưởng đến kỳ xét lương, và đáng sợ hơn cả, là sợ hãi một vị lãnh đạo mà họ chưa bao giờ thực sự "chạm" vào.

Khi một bản báo cáo được trình lên, nó đã đi qua bao nhiêu "bộ lọc"? Người công nhân lọc đi sự mệt mỏi của mình. Người quản lý chuyền lọc đi sự yếu kém của đội nhóm. Vị trưởng phòng lọc đi những rủi ro có thể ảnh hưởng đến chiếc ghế của ông ta. Và cuối cùng, thứ đến tay bạn - vị lãnh đạo cao nhất - chỉ là một lớp vỏ bọc hoàn hảo, một lời ru ngủ êm ái. Bạn đang điều hành một ảo ảnh.

Vậy làm thế nào để xé toạc tấm màn quan liêu đó?  Là giảm bớt sự quan liêu, trực tiếp tiếp xúc với nhân viên và yêu cầu minh chứng? Nhưng tôi muốn đẩy nó đi xa hơn, bằng chính triết lý "Chính đạo trị doanh".

Giải pháp không phải là những cuộc họp "town hall" hình thức, nơi lãnh đạo nói và nhân viên vỗ tay. Giải pháp cũng không phải là những "chính sách mở cửa" mà cánh cửa văn phòng CEO vẫn toát ra sự xa cách. Giải pháp là sự khiêm tốn của trái tim.

Hãy dành thời gian của bạn, không phải ở phòng họp, mà ở xưởng máy, ở nhà ăn, ở nơi công nhân của bạn đang vật lộn. Nhưng đừng đến với tư cách của một vị vua đi tuần mà hãy đến như một người lắng nghe.

Trong lịch sử Á Đông, những bậc minh quân vĩ đại nhất đều hiểu điều này. Họ không trị vì từ Tử Cấm Thành.

Bạn có biết về những chuyến "vi hành" huyền thoại không? Đó không phải là truyền thuyết cổ tích. Đó là một công cụ quản trị thiên tài. Khi Hoàng đế Khang Hy của nhà Thanh thực hiện sáu chuyến tuần du xuống phương Nam, ngài không chỉ ngắm cảnh. Ngài đã tự mình kiểm tra các công trình đê điều, lắng nghe lời phàn nàn của người nông dân về nạn tham quan, và tìm hiểu giá cả gạo chợ. Ngài không tin hoàn toàn vào những tấu chương mà Ngài tin vào những gì mắt thấy tai nghe.

Ở phương Tây, các triết gia cũng dạy điều tương tự. Nhưng hãy nhìn gần hơn, ngay tại mảnh đất Việt Nam này. Vua Lê Thánh Tông, người đã tạo nên một thời kỳ Hồng Đức thịnh trị, nổi tiếng là người thường xuyên cải trang thành dân thường, đi vào các làng mạc, các khu chợ, để lắng nghe "sự thật" không qua miệng của quan lại. Ngài hiểu rằng, muốn biết nước có trong hay không, phải tự mình múc một gáo nước dưới giếng lên uống, chứ không phải nghe người khác kể về vị ngọt của nó.

Đó chính là "Chính đạo". Các bậc cổ nhân vĩ đại không yêu cầu "minh chứng" mà họ trở thành "minh chứng".

Trong triết lý của tôi, cách thức "tiếp xúc" còn phải sâu sắc hơn thế.

Khi bạn xuất hiện với danh nghĩa "lãnh đạo", bạn sẽ chỉ nhận được những câu trả lời đã được chuẩn bị sẵn. Người ta sẽ cúi đầu, mỉm cười và giấu đi mọi muộn phiền. Danh xưng của bạn chính là bức tường lớn nhất ngăn cản sự thấu hiểu.

Vì vậy, tôi đã chọn một con đường khác. Tôi không bao giờ xuất hiện với tư cách lãnh đạo. Tôi ở ngay bên cạnh họ, với vai trò của một người công nhân, một người đồng nghiệp. Tôi cùng họ ăn một bữa cơm trưa đạm bạc, tôi nghe họ kể về đứa con đang ốm ở nhà hay cảm nhận được sự mệt mỏi trong tiếng thở dài của họ khi máy móc gặp trục trặc. Tôi không "dò la thăm hỏi", tôi lắng nghe trong sự im lặng.

Khi một nhân viên bị ốm, tôi không cử trợ lý đến mà thay vào đó tôi tự mình tìm đến căn nhà trọ của họ. Bạn có biết tôi học được gì khi đến thăm một khu trọ công nhân không? Bạn hiểu được vì sao họ hay đi trễ vào những ngày mưa ngập. Bạn hiểu được vì sao họ luôn lo lắng về tiền nhà. Bạn hiểu được môi trường sống ẩm thấp đó ảnh hưởng đến sức khỏe của họ thế nào.

Khi bạn đứng trong căn phòng trọ đó, tự tay mình trao cho họ một giỏ trái cây, bạn không phải là "lãnh đạo", bạn là một "người nhà". Và khi đó, mọi tấm màn phòng thủ đều rơi xuống.

Bạn thấy đấy, sự thay đổi bắt đầu từ chính chúng ta. Doanh nghiệp hiện đại đang quá ám ảnh bởi "quy trình" và "báo cáo". Họ quên mất rằng mọi hoạt động kinh doanh, suy cho cùng, đều là về con người.

Khi tôi âm thầm quan sát họ làm việc - với tư cách một đồng nghiệp - tôi thấy được ai là người thực sự tâm huyết, ai là người hay giúp đỡ người khác, ai là người có tư duy cải tiến nhưng không dám nói ra. Những dữ liệu "sống" này, không một hệ thống KPI nào có thể đo lường được. Đây là cơ sở đánh giá chân thật nhất, để khi tôi trao cơ hội cho một ai đó, đó là một quyết định dựa trên "chính đạo", chứ không phải sự thiên vị hay những lời tâng bốc.

Hai trợ lý của tôi sẽ thay tôi điều hành những cuộc họp, họ xử lý những "sự vụ". Còn tôi, tôi xử lý "tâm tư". Tôi là người lãnh đạo ẩn danh, bởi vì tôi tin rằng quyền lực thực sự không nằm ở chức danh, mà nằm ở sự thấu hiểu.

Lời kết

Gửi người lãnh đạo thời nay, tôi tha thiết mong bạn hãy thử một lần. Hãy "giảm bớt sự quan liêu" bằng cách tự mình bước ra khỏi cái bóng của quyền lực. Đừng chỉ "đến nơi làm việc" mà hãy hòa mình vào nơi làm việc. Đừng chỉ "yêu cầu minh chứng", hãy trở thành một phần của sự thật.

Khi bạn thực sự cúi xuống lắng nghe tiếng thì thầm của nhân viên, bạn sẽ nghe được điều mà không một bản báo cáo nào dám viết ra. Khi nhân viên cảm nhận được sự quan tâm thực sự - một sự quan tâm không đòi hỏi báo đáp, không phải là một "kỹ năng quản lý" - họ sẽ không chỉ cởi mở mà họ còn tin tưởng, còn cống hiến. Họ sẽ bảo vệ doanh nghiệp này như chính ngôi nhà của mình.

Bởi vì, khi đó, bạn không còn là "sếp", bạn đã trở thành "người nhà". Và đó, chính là bước đầu tiên trên con đường "Chính đạo trị doanh".