Nếu lịch sử tiến bộ của nhân loại là một bản trường ca vĩ đại, thì nó chắc chắn được viết nên bởi những nỗ lực hợp tác. Từ những bộ lạc đầu tiên cùng nhau săn voi ma mút, đến những nhà khoa học xuyên quốc gia cùng giải mã bản đồ gen người, sự chung tay hướng đến mục tiêu chung luôn là động lực cốt lõi.

Trong bối cảnh doanh nghiệp hiện đại, nơi mà sự thay đổi diễn ra nhanh như một cơn gió, tư duy "hợp tác cùng có lợi" không còn là một khẩu hiệu đạo đức sáo rỗng để treo trên tường mà nó là một chiến lược sống còn.

Nó đặt nền móng cho một mối quan hệ mà tôi gọi là "cộng sinh" giữa người lãnh đạo và nhân sự của mình. Đó là một hệ sinh thái nơi sự thành công của người này là dưỡng chất cho sự phát triển của người kia. Mối quan hệ này hoàn toàn đối lập với mô hình "chủ - tớ" lỗi thời, một di sản của sự sợ hãi, dựa trên áp đặt và bóc lột.

Với hơn 15 năm chiêm nghiệm, qua bao thăng trầm của ở nhiều doanh nghiệp khác nhau, tôi tin chắc một điều: Chỉ có sự hợp tác chân thành và bình đẳng - một sự hợp tác xuất phát từ trái tim - mới có thể giải phóng tiềm năng tối đa của cả người lãnh đạo và người nhân viên. Chỉ khi đó, chúng ta mới kiến tạo nên những tổ chức hùng mạnh, không chỉ về lợi nhuận mà còn về di sản.

Mỗi khi tôi khoác lên mình bộ đồng phục công nhân và đứng trong công trường hoặc nhà máy, tôi thấy rõ tàn dư của mô hình "chủ - tớ". Nó không nằm ở hợp đồng lao động, mà nằm trong ánh mắt. Đó là ánh mắt e dè của một nhân viên khi thấy lãnh đạo bước vào, là sự im lặng trong cuộc họp khi sếp đưa ra một ý tưởng tồi, là sự ngần ngại khi xin nghỉ phép dù gia đình có việc khẩn.

Mô hình này xuất phát từ những hệ thống xã hội phân cấp cổ xưa, dựa trên quyền lực tuyệt đối của một bên và sự phục tùng vô điều kiện của bên còn lại.

Trong doanh nghiệp, nó biểu hiện qua sự độc đoán của lãnh đạo, sự thiếu tôn trọng ý kiến nhân viên, và sự bất bình đẳng trong đãi ngộ. Nó là mầm mống của sự đối kháng. Mô hình này, không chỉ vô nhân đạo mà nó còn kìm hãm sự sáng tạo và triệt tiêu động lực.

Tần Thủy Hoàng và Vạn Lý Trường Thành: Chúng ta chiêm ngưỡng sự vĩ đại của Trường Thành, nhưng mấy ai nghe thấy tiếng khóc than của hàng triệu người đã ngã xuống để xây nên nó? Tần Thủy Hoàng là một "ông chủ" vĩ đại, dùng quyền lực tuyệt đối để sai khiến. Ông có được công trình, nhưng ông mất lòng người. Triều đại của ông, được xây bằng nỗi sợ hãi và xương máu, đã sụp đổ gần như ngay lập tức sau khi ông qua đời. Đó là cái giá của sự độc đoán.

Các nhà máy thời Cách mạng Công nghiệp: Lịch sử cũng ghi lại hình ảnh những đứa trẻ gầy gò, những người công nhân làm việc 16 tiếng mỗi ngày trong điều kiện tồi tệ. Họ là những "cái máy biết nói" trong mắt các ông chủ tư bản thời kỳ đầu. Sự bóc lột đó đã mang lại lợi nhuận khổng lồ, nhưng nó cũng gieo mầm cho những cuộc cách mạng xã hội dữ dội. Nó không bền vững.

Ngày nay, "ông chủ" không còn dùng roi vọt. Họ dùng áp lực KPI vô lý, dùng sự im lặng đáng sợ trong các cuộc họp, dùng văn hóa đổ lỗi. Kết quả cuối cùng vẫn vậy: một môi trường làm việc căng thẳng, nơi con người đến công ty với một tâm hồn nặng trĩu.

Giờ đây, hãy nói về một con đường khác, con đường của "Chính đạo". Đó là con đường của sự cộng sinh. Mô hình này không dựa trên quyền lực, mà dựa trên sự tôn trọng lẫn nhau, sự tin tưởng, và sự công nhận giá trị của mỗi con người. Trong mô hình này:

- Lãnh đạo không phải là người ra lệnh ngự trị trên đỉnh tháp. Họ là người định hướng, là ngọn hải đăng soi đường. Họ là người truyền cảm hứng, thổi bùng ngọn lửa đam mê. Và quan trọng nhất, họ là người tạo điều kiện, là người làm vườn chăm bón cho nhân viên phát huy hết tiềm năng.

- Nhân viên không phải là người thực hiện mệnh lệnh một cách máy móc. Họ là những cộng sự, những người đồng hành. Tiếng nói của họ mang trọng lượng, sáng kiến của họ được trân trọng. Họ nỗ lực hết mình không phải vì sợ hãi, mà vì họ tin vào mục tiêu chung của tổ chức.

Sự thành công của doanh nghiệp, khi đó, giống như một con thuyền vượt bão. Nó chỉ có thể tiến về phía trước khi tất cả thủy thủ đoàn, từ người thuyền trưởng đến anh thủy thủ trẻ nhất, đều đồng lòng chèo lái. Nếu thuyền trưởng chỉ biết quát tháo, thủy thủ đoàn sẽ chèo lái trong sự oán giận và mệt mỏi. Nhưng nếu thuyền trưởng chia sẻ tầm nhìn về bến đỗ bình yên, cùng chịu ướt, cùng tát nước, con thuyền đó sẽ vượt qua mọi sóng dữ.

Lưu Bị ba lần đến lều cỏ: Hãy nhìn cách Lưu Bị tìm kiếm Khổng Minh. Ông không phải là một "ông chủ" ra chiếu chỉ triệu kiến một "bề tôi". Ông là một nhà lãnh đạo, đích thân, khiêm nhường, đội mưa tuyết đến "mời" một người hiền tài về "hợp tác". Ông không tìm một người làm thuê; ông tìm một người đồng hành. Mối quan hệ đó đã khai sinh ra nhà Thục Hán. Đó là sự tôn trọng.

Trần Hưng Đạo và hội nghị Diên Hồng: Trước họa xâm lăng của quân Nguyên Mông, Hưng Đạo Vương không tự mình quyết định. Ông hỏi các bô lão: "Nên hòa hay nên đánh?". Ông lắng nghe tiếng nói của nhân dân. Và trong "Hịch tướng sĩ", ông không ra lệnh. Ông chia sẻ nỗi đau của mình: "Ta thường tới bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối...". Ông biến nỗi đau của một vị chủ tướng thành nỗi đau chung của dân tộc. Đó là sự đồng lòng, sự cộng sinh ở tầm mức quốc gia đã làm nên chiến thắng Đông A lừng lẫy.

Ricardo Semler và Semco (Brazil) - Đây là một ví dụ hiện đại mà tôi vô cùng tâm đắc: Ricardo Semler đã tiếp quản công ty của cha mình và làm một điều không tưởng: ông từ bỏ quyền kiểm soát. Ông để nhân viên tự quyết định giờ làm việc, thậm chí tự quyết định mức lương của mình và chia sẻ 25% lợi nhuận của công ty. Ông tin tưởng họ tuyệt đối. Kết quả? Semco trở thành một trong những công ty thành công và có môi trường làm việc đáng mơ ước nhất thế giới. Đó là sự cộng sinh trong hành động.

Để xây dựng một mối quan hệ cộng sinh "cùng có lợi" này, vai trò của người lãnh đạo là then chốt. Nhưng không phải là vai trò của một vị vua, mà là vai trò của một người làm vườn.

Khi tôi âm thầm quan sát nhân viên của mình với tư cách là một người đồng nghiệp, tôi hiểu rằng họ không cần một "sếp" giỏi giang đứng trên bục giảng. Họ cần một người lãnh đạo thực sự ở bên cạnh họ. "Chính đạo trị doanh" đòi hỏi người lãnh đạo phải:

- Xây dựng tầm nhìn chung (Bộ rễ): Người làm vườn phải biết mình đang trồng cây gì. Lãnh đạo phải tạo ra một mục tiêu rõ ràng và ý nghĩa, một "lý do tồn tại" lớn hơn cả tiền bạc, để tất cả mọi người cùng hướng tới.

- Truyền cảm hứng và tạo động lực (Ánh nắng): Lời nói của lãnh đạo phải như ánh nắng. Không phải để thiêu đốt, mà để khơi dậy niềm đam mê và sự cam kết. Khi Hưng Đạo Vương chia sẻ nỗi đau của mình, ông đã thắp lửa trong lòng mọi binh sĩ.

- Trao quyền và tin tưởng (Đất đai) - Đây là điều khó nhất: Nhiều lãnh đạo nói "tin" nhưng tay vẫn "kiểm soát". Tin tưởng thực sự là giao cho nhân viên trách nhiệm và không gian để họ sáng tạo, thậm chí là không gian để họ thất bại và học hỏi. Giống như Ricardo Semler đã làm.

- Lắng nghe và tôn trọng (Nước tưới): Bạn không thể "lắng nghe" qua các báo cáo. Bạn phải lắng nghe khi đến thăm nhà họ lúc ốm đau mà  bạn còn phải hiểu môi trường sống của họ. Bạn phải quan sát họ làm việc để biết họ cần hỗ trợ ở đâu. Sự lắng nghe này phải âm thầm, chân thành, và trực tiếp. Khi bạn tôn trọng câu chuyện của họ, họ sẽ tôn trọng sứ mệnh của bạn.

- Đãi ngộ công bằng và ghi nhận (Phân bón): Sự công bằng là nền tảng của lòng tin. Ghi nhận không chỉ là tiền thưởng cuối năm. Đôi khi, nó là một lời cảm ơn chân thành, đúng lúc, trước mặt mọi người. Nó là sự công nhận nỗ lực, không chỉ là kết quả.

- Phát triển nhân viên (Tỉa cành): Người làm vườn giỏi biết tỉa cành sâu để cây phát triển. Lãnh đạo giỏi đầu tư vào đào tạo, tạo cơ hội thăng tiến. Họ không sợ nhân viên giỏi hơn mình; họ tự hào về điều đó. Jack Welch của General Electric đã xây dựng một "nhà máy sản xuất lãnh đạo" bởi ông tin vào triết lý "người đúng vị trí" và không ngừng phát triển họ.

Khi lãnh đạo và nhân sự thực sự trở thành những đối tác cộng sinh, khi người lãnh đạo là "người làm vườn" chứ không phải "ông chủ", doanh nghiệp sẽ gặt hái được những quả ngọt không thể đo đếm hết:

- Sự sáng tạo bùng nổ: Khi không còn sợ hãi, nhân viên dám nói lên ý tưởng "điên rồ" nhất (và tôi thường hay nói vui với các bạn trợ lý: “chúng ta đang có thêm ý tưởng để brainstorm). Môi trường cởi mở đó là mảnh đất màu mỡ cho những giải pháp đột phá.

- Năng suất tự thân: Con người làm việc hiệu quả nhất khi họ cảm thấy được tôn trọng và có động lực. Họ không "làm cho sếp", họ "làm vì chúng ta".

- Giữ chân và thu hút nhân tài: Trong căn-tin của nhà máy, tôi thường nghe họ nói: "Lương ở đây có thể không cao nhất, nhưng tôi thấy mình được là con người." Môi trường làm việc tích cực chính là phúc lợi lớn nhất và người tài sẽ tự tìm đến.

- Văn hóa doanh nghiệp như một pháo đài: Sự hợp tác và tin tưởng tạo nên một tập thể đoàn kết. Đó là một "gia đình" thực sự, cùng nhau vượt qua khủng hoảng.

- Sự phát triển bền vững: Triết lý "Kyosei" (Cộng sinh) của người Nhật, được áp dụng bởi các công ty như Canon và Kyocera, không chỉ hướng đến lợi ích của công ty và nhân viên, mà còn của khách hàng, nhà cung cấp và cộng đồng. Họ xây dựng một hệ sinh thái bền vững, đó là nền tảng để doanh nghiệp trường tồn qua mọi giông bão.

Lời kết

Thời đại của sự áp đặt và bóc lột, của tư duy "chủ - tớ" đã thực sự qua rồi. Nó giống như một bộ giáp sắt nặng nề trong thời đại của máy bay không người lái.

Trong thế giới kinh doanh ngày nay, "hợp tác cùng có lợi" không chỉ là một lựa chọn đạo đức. Nó là một đòi hỏi tất yếu để tồn tại và phát triển.

Lãnh đạo và nhân sự không phải là hai thái cực đối lập. Chúng ta là những đối tác cộng sinh, cùng nhau xây dựng và cùng nhau chia sẻ thành quả.

Chỉ khi nào các nhà lãnh đạo - dù ở vị trí cao nhất hay chỉ là một quản lý cấp trung - dám từ bỏ tư duy độc đoán, dám cởi bỏ chiếc áo "ông chủ" để khoác lên mình tấm lòng của một "người đồng hành", chúng ta mới có thể kiến tạo một môi trường làm việc tôn trọng, tin tưởng và trao quyền.

Chỉ khi đó, doanh nghiệp mới giải phóng được sức mạnh tổng hòa, vươn tới những đỉnh cao mới và phát triển bền vững.

Hãy nhớ hình ảnh một cây đại thụ, nó chỉ có thể vươn cao và tỏa bóng mát khi có sự hợp lực của cả bộ rễ âm thầm hút dưỡng chất, thân cây vững chãi, và cành lá vươn mình đón nắng. Doanh nghiệp cũng vậy. "Chính đạo trị doanh" là hiểu rằng, sự hợp tác chân thành giữa lãnh đạo (bộ rễ) và nhân sự (cành lá) mới tạo nên sức mạnh trường tồn.

Đừng cố gắng làm một "ông chủ" vĩ đại. Hãy là một "người làm vườn" tận tụy và thấu cảm. Và khu rừng của chúng ta, chắc chắn, sẽ hưng thịnh.